ফেচবুকে বিজেপিৰ বিজ্ঞাপনবোৰক কৎগ্ৰেছতকৈ কম খৰছত প্ৰচাৰ কৰিছিল

ফেচবুকৰ এলগৰিথমে ভাৰতৰ শাসনাধিষ্ঠ ভাৰতীয় জনতা পাৰ্টিক (বিজেপি) অন্যান্য ৰাজনৈতিক দলতকৈ কম দামত বিজ্ঞাপন দিয়াৰ সুবিধা কৰি দিয়ে - 22 মাহ আৰু 10 টা নিৰ্বাচনত হোৱা বিজ্ঞাপনব্যয়ৰ বিশ্লেষণত এই তথ্য ধৰা পৰে।

২০১৯ চনত বিজেপিয়ে জয়লাভ কৰা ৰাষ্ট্ৰীয় সংসদীয় নিৰ্বাচনকে ধৰি ইয়াৰে নটা নিৰ্বাচনত, দলটোক তেওঁলোকৰ বিৰোধীতকৈ বিজ্ঞাপনৰ বাবে কম হাৰত ফেচবুকে মাচুল লৈছিল।

বিজ্ঞাপনৰ অনুকূল মূল্যনিৰ্ধাৰণে ভাৰতৰ ফেচবুকৰ সৰ্ববৃহৎ ৰাজনৈতিক গ্ৰাহক বিজেপিক কম ধনৰ বিনিময়ত অধিক ভোটাৰৰ ওচৰলৈ যাবলৈ সুবিধা কৰি দিয়ে। 

ভাৰতত অৱস্থিত এক অলাভজনক মিডিয়া সংগঠন ৰিপ'ৰ্টাৰ্ছ কালেক্টিভ (টিআৰচি)য়ে ফেব্ৰুৱাৰী 2019 ৰ পৰা নৱেম্বৰ 2020-ৰ ভিতৰত ফেচবুকত দিয়া 536,070 টা ৰাজনৈতিক বিজ্ঞাপনৰ তথ্য বিশ্লেষণ কৰিছিল। টিআৰচিয়ে এড লাইব্ৰেৰী এপ্লিকেচন প্ৰগ্ৰামিং ইণ্টাৰফেচ (এপিআই)ৰ জৰিয়তে ডাটা প্ৰাপ্ত কৰিছিল, যি হৈছে মেটাৰ দ্বাৰা ইয়াৰ প্লেটফৰ্মত ৰাজনৈতিক বিজ্ঞাপনৰ তথ্য "স্বচ্ছতা" প্ৰদান কৰাৰ বাবে ডিজাইন কৰা এক সঁজুলি।

গড় হিচাপত, ফেচবুকে বিজেপি, ইয়াৰ প্ৰাৰ্থী আৰু অনুমোদিত সংগঠনবোৰক ইয়াৰ বিজ্ঞাপন এক নিযুত বাৰ দেখুৱাবলৈ 41,844 টকা আদায় কৰিছিল। অৱশ্যে, কংগ্ৰেছ, ই প্ৰাৰ্থী আৰু অনুমোদিত সংগঠনবোৰে একে সংখ্যক মতামতৰ বাবে 53,776 টকা - প্ৰায় 29 শতাংশ অধিক পৰিশোধ কৰিব লগা হৈছিল।

আমি বিজেপিক কংগ্ৰেছৰ সৈতে তুলনা কৰিছিলো কাৰণ তেওঁলোক আটাইতকৈ ডাঙৰ ব্যয়কাৰী আছিল। 22 মাহৰ সময়ছোৱাত যাৰ বাবে তথ্য উপলব্ধ, বিজেপি আৰু ইয়াৰ সহযোগী সকলে তেওঁলোকৰ অফিচিয়েল পৃষ্ঠাৰ জৰিয়তে ফেচবুকত বিজ্ঞাপন দিবলৈ মুঠ 104.1 নিযুত টকা ব্যয় কৰিছিল। ইয়াৰ বিপৰীতে, কংগ্ৰেছ আৰু ইয়াৰ সহযোগী সকলে 64.4 নিযুত টকা ব্যয় কৰিছিল।

দেখা গৈছে যে ফেচবুকে কংগ্ৰেছক দিয়া হাৰত ইয়াৰ বিজ্ঞাপনৰ মূল্য নিৰ্ধাৰণ কৰা হ'লে একে সংখ্যক দৰ্শনৰ বাবে পৰিশোধ কৰা তকৈ কমেও ১১.৭ নিযুত টকা অধিক আদায় কৰিছিল।

এই শৃংখলাৰ দ্বিতীয় খণ্ডত, আমি দেখুৱাইছিলো যে কেনেদৰে ফেচবুকে বৃহৎ সংখ্যক গোপন আৰু চাৰোগেট বিজ্ঞাপনদাতাক নিৰ্বাচনত বিজেপিক প্ৰচাৰ কৰিবলৈ সুবিধা কৰি দিছিল, ইয়াৰ দৃশ্যমানতা বৃদ্ধি কৰিছিল আৰু বিৰোধী দল আৰু ইয়াৰ প্ৰাৰ্থীসকলক প্ৰচাৰ কৰা প্ৰায় সকলো বিজ্ঞাপনদাতাৰ গতিৰোধ কৰিছিল।

যদি আমি দলবোৰৰ অফিচিয়েল একাউণ্টৰ সৈতে চাৰোগেট বিজ্ঞাপনৰ মূল্য অন্তৰ্ভুক্ত কৰোঁ, বিজেপিয়ে লাভ কৰা চুক্তিটো আৰু অধিক মধুৰ হৈ পৰে। বিজেপিক প্ৰচাৰ কৰা সকলো বিজ্ঞাপনদাতাৰ বাবে, ফেচবুকে এটা বিজ্ঞাপনৰ বাবে গড়ে 39,552 টকা এক নিযুত দৰ্শনৰ বাবে আদায় কৰিছিল আনহাতে ই কংগ্ৰেছৰ প্ৰচাৰ কৰা সকলো বিজ্ঞাপনদাতাৰ বাবে গড়ে 52,150 টকা (প্ৰায় 32% অধিক) আদায় কৰিছিল।

এই ফলাফলবোৰে উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ উদ্বেগক সমৰ্থন কৰে যে ফেচবুকৰ নীতি আৰু এলগৰিথমকে ধৰি ছ'চিয়েল মিডিয়া প্লেটফৰ্মে নিৰ্বাচনী ৰাজনীতি আৰু গণতন্ত্ৰৰ বাবে ভাবুকি সৃষ্টি কৰিছে।

"নিৰ্বাচন আৰু ভোটদান প্ৰক্ৰিয়া, যি হৈছে গণতান্ত্ৰিক চৰকাৰৰ ভেটি, সামাজিক মাধ্যমৰ হেৰফেৰৰ দ্বাৰা ভাবুকিৰ সন্মুখীন হৈছে," যোৱা বছৰ জুলাইত উচ্চতম ন্যায়ালয়ে ফেচবুকৰ এই যুক্তি অস্বীকাৰ কৰি কৈছিল যে ই প্ৰায় ২৪০ নিযুত ব্যৱহাৰকাৰীৰ সৈতে এক নিৰপেক্ষ আৰু অন্ধ মঞ্চ। ফেচবুকে আদালতক চহৰখনত ২০২০ চনৰ দাঙ্গাৰ তদন্তৰ বাবে দিল্লী চৰকাৰে গঠন কৰা তদন্ত সমিতিৰ সন্মুখত হাজিৰ হোৱাৰ পৰা অব্যাহতি দিবলৈ আবেদন জনাইছিল আৰু ফেচবুকক ঘৃণা ৰখাৰ (foment hate) বাবে মঞ্চ হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল বুলি অভিযোগ কৰিছিল।

আদালতৰ নিৰ্দেশটো আন দেশৰ বিতৰ্ক আৰু বিতৰ্কৰ পৰা প্ৰাপ্ত তথ্যৰ ওপৰত আধাৰিত আছিল, বিশেষকৈ আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰ, ফেচবুকক ২০১৬ চনৰ ৰাষ্ট্ৰপতি নিৰ্বাচনত প্ৰভাৱ পেলোৱাৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল বুলি প্ৰকাশ কৰা হৈছিল।

এডভান্টেজ, বিজেপি

টিআৰচিয়ে ইয়াৰ ধৰণৰ প্ৰথমটো ডাটা সমৰ্থিত প্ৰমাণ আৱিষ্কাৰ কৰিছিল যে ফেচবুকৰ মূল্য নিৰ্ধাৰণ এলগৰিথমে নিৰ্বাচনী প্ৰচাৰত ভাৰতীয় জনতা পাৰ্টিক সহায় কৰে।

ফেচবুকে ইয়াৰ ব্যৱহাৰকাৰীসকলৰ নিউজফিডত বিজ্ঞাপন প্ৰদান কৰে, যিবোৰ ৰাজনৈতিক দল বা তেওঁলোকৰ চাৰোগেট বিজ্ঞাপনদাতাসকলৰ দ্বাৰা পৰিশোধ কৰা পোষ্ট। পূৰ্বনিৰ্ধাৰিত হাৰৰ ওপৰত আধাৰিত কৰি বিজ্ঞাপনদাতাসকলৰ পৰা মাচুল আদায় কৰা পৰম্পৰাগত প্ৰিণ্ট বা সম্প্ৰচাৰ মাধ্যমৰ বিপৰীতে, ফেচবুকৰ অভিভাৱক মেটাই বাস্তৱ-সময়ৰ নিলামৰ ওপৰত আধাৰিত কৰি বিজ্ঞাপনৰ বাবে বিভিন্ন মূল্য আদায় কৰে।  লক্ষ্য দৰ্শকক বিজ্ঞাপনদাতাসকলে সংজ্ঞায়িত কৰিব পাৰে কিন্তু ব্যৱহাৰকাৰীৰ স্ক্ৰীণত কিমান বাৰ বিজ্ঞাপন এটা ওলাব আৰু কিমান খৰচ এটা অস্বচ্ছ এলগৰিথমৰ দ্বাৰা নিৰ্ধাৰণ কৰা হয়।

বিজ্ঞাপন এটাৰ মূল্য দুটা বস্তুৰ ওপৰত আধাৰিত কৰি এলগৰিথমৰ দ্বাৰা গণনা কৰা হয়: লক্ষ্য দৰ্শকৰ চকুৰ মণি কিমান মূল্যৱান আৰু লক্ষ্য দৰ্শকৰ বাবে বিজ্ঞাপনৰ সমল কিমান "প্ৰাসঙ্গিক"। অৱশ্যে, মেটাই সঠিক গণনা প্ৰকাশ নকৰে যি বোৰ নিৰ্দিষ্ট বিজ্ঞাপনৰ বাবে নিৰ্ণায়ক মূল্যলৈ যায়।

তেওঁলোকে লাভ কৰা বিজ্ঞাপন আৰু মতামতৰ বাবে খৰচ কৰা ধনৰ বিষয়ে টিআৰচিৰ বিশ্লেষণত দেখা গৈছে যে 10 টা নিৰ্বাচনৰ ভিতৰত নটাত ফলাফল একেআছিল: বিজেপিৰ বাবে এক ভাল চুক্তি।

২০১৯ চনত ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰ্বাচনলৈ আগবাঢ়ি অহা তিনি মাহত, যিটো উৰিষ্যা, অৰুণাচল প্ৰদেশ, ছিকিম আৰু অন্ধ্ৰ প্ৰদেশৰ ৰাজ্যিক নিৰ্বাচনৰ সৈতে মিলিত হৈছিল, ফেচবুকে বিজেপি আৰু ইয়াৰ প্ৰাৰ্থীসকলক এটা বিজ্ঞাপনৰ ১ নিযুত দৰ্শনৰ বাবে ৬১,৫৮৪ টকা ৰখাৰ অভিযোগ উত্থাপন কৰিছিল কিন্তু কংগ্ৰেছে একে সংখ্যক দৰ্শনৰ বাবে ৬৬,২৫০ টকা পৰিশোধ কৰিব লগা হৈছিল।

২০১৯ চনত   হাৰিয়ানাৰ নিৰ্বাচনৰ বাবে তিনি মাহৰ প্ৰচাৰৰ সময়ছোৱাত, কংগ্ৰেছ আৰু ইয়াৰ প্ৰাৰ্থীসকলে এক নিযুত দৰ্শনৰ বাবে ফেচবুকক গড়ে ৪২,৩০৩ টকা পৰিশোধ কৰিছিল। কিন্তু বিজেপি আৰু ইয়াৰ প্ৰাৰ্থীসকলে একে সংখ্যক দৰ্শনৰ বাবে ৩৫,৮৫৬ টকা পৰিশোধ কৰিছিল।

২০১৯ চনত উত্তৰ ভাৰতৰ ৰাজ্য হাৰিয়ানাৰ নিৰ্বাচনৰ বাবে তিনি মাহৰ প্ৰচাৰৰ সময়ছোৱাত, কংগ্ৰেছ আৰু ইয়াৰ প্ৰাৰ্থীসকলে এক নিযুত দৰ্শনৰ বাবে ফেচবুকক গড়ে ৪২,৩০৩ টকা পৰিশোধ কৰিছিল। কিন্তু বিজেপি আৰু ইয়াৰ প্ৰাৰ্থীসকলে একে সংখ্যক দৰ্শনৰ বাবে ৩৫,৮৫৬ টকা পৰিশোধ কৰিছিল।

সেই বছৰৰ শেষৰ ফালে পূব ৰাজ্য ঝাৰখণ্ডত নিৰ্বাচনৰ সময়ত, বিজেপি আৰু ইয়াৰ প্ৰাৰ্থীসকলে ইয়াৰ বিজ্ঞাপনৰ বাবে প্ৰতি নিযুত দৰ্শনত 34,905 টকা পৰিশোধ কৰিছিল আনহাতে কংগ্ৰেছ আৰু ইয়াৰ প্ৰাৰ্থীসকলে তিনি মাহৰ প্ৰচাৰৰ সময়ত একে সংখ্যক দৰ্শনৰ বাবে 51,351 টকা বা 47 শতাংশ অধিক পৰিশোধ কৰিছিল।

২০২০ চনত বিহাৰ বিধানসভা নিৰ্বাচনত বিজেপিয়ে প্ৰতি নিযুত দৰ্শনত ৩৭,২৮৫ টকা পৰিশোধ কৰিছিল আৰু কংগ্ৰেছে ৪৫,২০৭ টকা পৰিশোধ কৰিছিল। বিজেপিৰ মুখ্য আঞ্চলিক সহযোগী জনতা দল ইউনাইটেডৰ পৰা প্ৰতি নিযুত দৰ্শনত সৰ্বাধিক ৬৬,৭০৪ টকা আদায় কৰা হৈছিল। কংগ্ৰেছৰ আঞ্চলিক সহযোগী ৰাষ্ট্ৰীয় জনতা দলে কোনো বিজ্ঞাপন দিয়া নাছিল।

কেৱল মহাৰাষ্ট্ৰৰ নিৰ্বাচনত কংগ্ৰেছ দলে প্ৰতি নিযুত দৰ্শনত ৩৮,১২৪ টকাত এটা সস্তা চুক্তি পৰিশোধ কৰিছিল আনহাতে বিজেপিয়ে তেওঁলোকৰ তিনি মাহৰ প্ৰচাৰৰ সময়ত ৪৩,৪৮২ টকা পৰিশোধ কৰিছিল।

ভাৰতীয় নিৰ্বাচনী আইনে প্ৰচাৰৰ ব্যয় ৰক্ষা কৰে যাতে নিৰ্বাচন এক সমান খেলপথাৰত যুঁজ দিয়া হয়। কিন্তু ফেচবুকে বিজেপি আৰু ইয়াৰ প্ৰাৰ্থীসকলক ব্যয় কৰা প্ৰতিটো টকাৰ বাবে আন দলতকৈ অধিক লোকৰ ওচৰলৈ ধাৰাবাহিকভাৱে উপনীত হ'বলৈ অনুমতি দিছে। বিশেষজ্ঞসকলে কয় যে এই অন্যায় সুবিধাই ৰাজনৈতিক প্ৰতিযোগিতাক হ্ৰাস কৰে, যিকোনো নিৰ্বাচনী গণতন্ত্ৰৰ কাম-কাজৰ বাবে এক গুৰুত্বপূৰ্ণ আধাৰ।

ছফ্টৱেৰ ফ্ৰীডম ল চেণ্টাৰৰ প্ৰযুক্তি অধিবক্তা আৰু নিউয়ৰ্কৰ আইনী সঞ্চালক মিছি চৌধুৰীয়ে কয়, "প্ৰচাৰৰ ব্যয়ত গুৰুত্বপূৰ্ণ মূল্য বিকৃতিৰ যিকোনো প্ৰমাণ ইচিআইৰ বাবে তদন্ত কৰাৰ বাবে এক উপযুক্ত বিষয় আৰু মেটাত গ্লোবেল এফেয়াৰ্ছ এণ্ড কমিউনিকেশ্বনৰ উপ-সভাপতি নিক ক্লেগৰ সৈতে এক গুৰুত্বপূৰ্ণ বাৰ্তালাপ নিশ্চিত কৰে।" নিৰ্বাচনী প্ৰচাৰ নিয়ন্ত্ৰণৰ বাবে ইচিআইয়ে আৰোপ কৰা নিয়মসমূহৰ সন্দৰ্ভত তেওঁ কয়, "এটা আদৰ্শ আচৰণ বিধি কেৱল তেতিয়াহে মূল্যৱান হয় যদি ইয়াক নিৰপেক্ষভাৱে প্ৰয়োগ কৰা হয়, যিশাসক ীয় দল শাসনত থাকক নাকেন।"

ৰাজনৈতিক প্ৰতিযোগিতাত এক সমান খেলপথাৰ বজাই ৰখাৰ গুৰুত্বৰ ওপৰত ভাৰতীয় আইনী ইতিহাসত প্ৰাধান্য আছে। ১৯৭৫ চনত এলাহাবাদ উচ্চ ন্যায়ালয়ে প্ৰধানমন্ত্ৰী ইন্দিৰা গান্ধীৰ লোকসভানিৰ্বাচন বাতিল ঘোষণা কৰিছিল কিয়নো ই অন্যান্য বিষয়ৰ উপৰিও দেখিছিল যে তেওঁৰ "ক্ষীণতম" সুবিধা- এটা ৰোষ্ট্ৰাম- এক দুৰ্নীতিপূৰ্ণ প্ৰথাৰ সমান। আদালতে কৈছিল যে প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ বাবে ৰাজ্য চৰকাৰৰ বিষয়াসকলে নিৰ্মাণ কৰা এই ৰোষ্ট্ৰামটোৱে তেওঁক এক আধিপত্যপূৰ্ণ স্থিতিৰ পৰা ভাষণটো সম্বোধন কৰাত সহায় কৰিছিল আৰু সেয়েহে এক দুৰ্নীতিপূৰ্ণ প্ৰথা।

আমি কেনেদৰে ফেচবুকৰ ডাটাত প্ৰৱেশাধিকাৰ আৰু বিশ্লেষণ পাওঁ

শৃংখলাটোৰ দ্বিতীয় খণ্ডত আমি ফেব্ৰুৱাৰী 2019 ৰ পৰা নৱেম্বৰ 2020-ৰ ভিতৰত ফেচবুকত দিয়া 536,000 তকৈও অধিক ৰাজনৈতিক বিজ্ঞাপনৰ বাবে বিজ্ঞাপনদাতাৰ তথ্য কেনেদৰে প্ৰাপ্ত কৰিছিলো তাৰ বিৱৰণ দিছিলো।

ফেচবুকৰ দ্বাৰা আৰোপ কৰা বিজ্ঞাপনৰ হাৰক ভাৰতত ভাৰতীয় জনতা পাৰ্টি   আৰু ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ   সৈতে তুলনা কৰিবলৈ, আমি নিৰ্বাচনৰ সময়ছোৱাত প্ৰতিটো দলৰ সৈতে সম্পৰ্কিত সকলো বিজ্ঞাপনদাতাৰ দ্বাৰা ফেচবুকত সকলো বিজ্ঞাপনৰ বাবে তেওঁলোকৰ মুঠ ব্যয় আৰু মুঠ মতামত গণনা কৰিছো। আমি প্ৰতিটো পক্ষৰ বাবে প্ৰতি নিযুত   দৰ্শনৰ ব্যয় গণনা কৰিবলৈ এই মুঠ পৰিসংখ্যাবোৰ ব্যৱহাৰ কৰিছিলো।

বিজ্ঞাপন পুথিভঁৰালে বিজ্ঞাপন এটাৰ সঠিক ব্যয় বা দৰ্শন প্ৰকাশ নকৰে, কিন্তু ই 500 দশকৰ ভিতৰত ব্যয় আৰু দৰ্শনৰ ওপৰ আৰু নিম্ন সীমা প্ৰদান কৰে। প্ৰতিটো বিজ্ঞাপনৰ বাবে, ই 500-ৰ দশকৰ ভিতৰত এই পৰিসংখ্যাবোৰ প্ৰদান কৰে, 0-500 ৰ পৰা আৰম্ভ কৰি 999,500-1,000,000 লৈকে বিস্তাৰিত। বিজ্ঞাপনবোৰত ব্যয় কৰা মুঠ পৰিমাণ গণনা কৰিবলৈ আমি এই গড়বোৰ ব্যৱহাৰ কৰিছিলো। লাইব্ৰেৰীত কিছুমান বিজ্ঞাপন আছিল যিবোৰ ফেচবুকে কয় যে 1 নিযুতৰো অধিক দৰ্শন পাইছিল, আৰু কিছুমানৰ বাবে 1 নিযুত টকাতকৈও অধিক ব্যয় কৰা হৈছিল। গতিকে আমি এনে সকলো বিজ্ঞাপন বাদ দিছিলো য'ত এক নিৰ্দিষ্ট উচ্চ পৰিসৰ নাছিল।

বাকী থকা বিজ্ঞাপনবোৰৰ বাবে, কংগ্ৰেছ আৰু ইয়াৰ প্ৰাৰ্থীসকলে 984.8 নিযুত দৰ্শন পাবলৈ 52.96 নিযুত টকা ব্যয় কৰিছিল, কিন্তু বিজেপি আৰু ইয়াৰ প্ৰাৰ্থীসকলে 1.005 বিলিয়ন দৰ্শন পাবলৈ মাত্ৰ 42.05 নিযুত টকা ব্যয় কৰিছিল। আমি এই পৰিসংখ্যাৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি দুয়োটা পক্ষৰ প্ৰতি নিযুত দৰ্শনৰ ব্যয় গণনা কৰিছিলো।

নিউয়ৰ্ক বিশ্ববিদ্যালয়ৰ এড অবজাৰ্ভেটৰীৰ দ্বাৰা প্ৰৱেশ কৰা বিজ্ঞাপন লাইব্ৰেৰী এপিআই তথ্যৰ একে ধৰণৰ বিশ্লেষণে দেখুৱাইছে যে প্ৰাক্তন ৰাষ্ট্ৰপতি ডনাল্ড ট্ৰাম্পৰ প্ৰচাৰ অভিযানে জো বিডেনৰ প্ৰচাৰৰ তুলনাত বিজ্ঞাপনৰ মূল্য কম পাইছিল।

এড অবজাৰ্ভেটৰী প্ৰকল্পৰ মুখ্য গৱেষক লৰা এডেলছনে আমাৰ অনুসন্ধানৰ পদ্ধতি আৰু ফলাফলবোৰ পৰ্যালোচনা কৰিছিল। তেওঁ কয়, "এই ফলাফলবোৰে ৰাজনৈতিক বিজ্ঞাপনৰ মূল্য নিৰ্ধাৰণত গুৰুতৰ বৈষম্য দেখুৱায় যাৰ বিভিন্ন ৰাজনৈতিক দল আৰু প্ৰাৰ্থীসকলে তেওঁলোকৰ বাৰ্তা লৈ ভোটাৰৰ ওচৰলৈ যোৱাৰ সামৰ্থ্যৰ বাবে গুৰুত্বপূৰ্ণ পৰিণাম আছে।" তেওঁ লগতে কয় যে গণতান্ত্ৰিক প্ৰক্ৰিয়াৰ বিষয়ে চিন্তিত যিকোনো ব্যক্তিয়ে এই ফলাফলবোৰৰ বিষয়ে চিন্তিত হ'ব লাগে আৰু ফেচবুকে ইয়াৰ মঞ্চখন ৰাজনৈতিক ভাষণৰ বাবে এক সমান খেলপথাৰ হ'ব পাৰে বুলি নিশ্চিত কৰিবলৈ কাম কৰা উচিত।

কিন্তু ফেচবুকৰ এলগৰিথমে কিয় বিজেপিক সহায় কৰে? এই শৃংখলাৰ 4 নং অংশই প্ৰকাশ কৰিব যে কেনেদৰে ব্যৱহাৰকাৰীসকলক আকৰ্ষিত কৰি ৰাখিবলৈ প্ৰস্তুত কৰা এই গোপন চছে ভাৰতৰ শাসকীয় দলটোক নিৰ্বাচনত প্ৰতিযোগিতা হ্ৰাস কৰাত সহায় কৰে।

---

Kumar Sambhav is a member of The Reporters’ Collective (www.reporters-collective.in) and Nayantara Ranganathan is a researcher with ad.watch (https://ad.watch ). This story was originally published in English by Al Jazeera (www.aljazeera.com)